TƯ DUY & CẢM NHẬN

Tản mạn về sáng tác được gọi là văn học nghệ thuật và những sáng tác mang tính chất tài tử (cứ tạm gom lại như vậy). Khán, thính, hay độc giả cũng đều đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao về giá trị nghệ thuật hay về tinh thần của sáng tác, nhưng nếu hiểu sai đi, không hiểu thấu đáo, hoặc chỉ bởi hư danh mà diễn giải thì lại hoàn toàn trái ngược với giá trị chính danh tự nó. Thí dụ:
- Một người có giọng hát rất hay nhưng khi hát một bản nhạc thì lại hát sai nốt sai nhịp của bản nhạc như vậy họ được cho là người "không biết hát" vì không hiểu biết luật nhạc. Nhạc phẩm là văn học, giọng hát chỉ là phương tiện đưa thứ văn học truyền khẩu ấy bay xa hơn mà thôi, và cũng không thể nói là tôi không muốn gò bó trong nhịp điệu được.
-Một người hát cổ nhạc cũng rất hay, mọi người trong đám đông đều công nhận như vậy, nhưng trong cái nhìn của người hiểu biết cổ nhạc thì họ cho rằng đây chỉ là thứ ca cương, hát bậy bạ vì nó không đúng với nhịp điệu của cổ nhạc. Nhịp điệu là luật lệ của ca cổ mà bắt buộc người ca phải tuân theo thì mới chính danh hợp lý. những nơi thu âm, sân khấu không bao giờ cho những người này vào hát cả, ở đây cái hay của giọng hát chưa hẳn đã đóng vai trò là nghệ thuật của văn học.
-Một họa sĩ thì phải biết vẽ đó là điều tiên quyết. Tôi nhớ lúc nhỏ khi học vẽ ở trường QS giáo sư dạy vẽ của tôi tên là Quế, rất nhiều lần ông bảo chúng tôi hãy vẽ một cây bút, một quyển vở, một bình hoa... mà ông đặt ở trên bàn, vẽ thì phải vẽ cho giống, chỉ có vẽ giống mới được cho là biết vẽ (biết vẽ là phải vẽ giống), vẽ ông A khác với vẽ một con người, vẽ con chó Mina khác với vẽ về loài chó. Sau đó mới được gọi là đủ khả năng để tự tạo ra trường phái, hoặc vẽ tự do phóng túng như trừu tượng, bút phá... đó mới là chính danh họa sĩ, không thể chưa biết đi mà đã chạy.
- Báo chí, điện ảnh, nhà văn cũng vậy và cả cho thơ nữa... vì thi ca cũng không ngoại lệ, bởi thơ là một trong hai thể loại của văn hương (văn chương cũng là một thể của văn học) gồm: Văn xuôi & Văn vần. Bởi thơ thuộc thể loại văn vần nên nó buộc phải có vần, có điệu. Thơ có luật lệ riêng của nó, nên bắt buộc nó phải được làm đúng luật. Thơ cũng có một thể loại gọi là tự do: không cần luật lệ, vần điệu (miễn đó là thơ). Vậy thơ là gì? Làm sai luật có phải là thơ hay không?
Tôi có sưu tập nhiều ý kiến của các nhà phê bình văn học, các nhà văn, nhà thơ cũng đã tư duy lẫn cảm nhận ở vấn đề này tại: www.mienvuthanh.com/gioi-thieu-bai-viet-khac tuy chưa đầy đủ nhưng về cơ bản thì là hoàn hả và, đáng tin cậy.
Người ta thường dùng thơ cho mục đích nào đó như chính trị, đạo đức, phục vụ công cộng hoặc vân vân... nên đã khiến cho mọi người nghĩ rằng nếu nó vô nghĩa thì sẽ là vô dụng (vô nghĩa cũng là nội dung sáng tác), là tầm khào, là không cần thiết, tánh thực dụng như vậy là đúng, nhưng về bản chất của văn chương thì không thể hiểu như vậy được vì nó là thứ lãng đãng đâu đó chi phối tâm lý con người mà con người không thể nhìn thấy được, không suy luận được ngoài một cảm nhận về bản sắc tuyệt vời từ nó. Sư tuyệt vời mang dấu ấn thiêng liêng về sự tồn tại của một vô-hình-cảm-nhận, nó giống như tình yêu thương, giận dữ, sự dịu hiền khoan dung ở một trái tim, nó đẹp, nó hay ho, lẫn cả ghê gớm trong tâm hồn một con người (vì cũng có thể chưa chắc đã có tác dụng như vậy) mà mọi người từ sáng tác đến thưởng ngoạn đều mơ hồ nhận thấy rất thật, nó khơi dậy được điều đó rồi truyền tải đến người khác thông qua ngôn ngữ, giọng hát, chữ viết, đó chính là văn chương. Như vậy sáng tác thơ là hoạt động văn chương, là truyền đạt sự vô hình ấy đến trái tim người đọc, người nghe, người xem... vậy thôi. Và tất cả văn học hay văn chương đều đến bởi ý và tứ (ý là chiều sâu bên trong, là nội dung. Tứ là sự thể hiện ra bên ngoài, là linh hồn như tác phẩm, sáng tác...) Tôi đang muốn lặp lại cái quan-niêm-cảm-nhận của mình mà chính tôi đã luận chứng nó như một hữu hình tồn tại trong cõi không nhìn thấy của người khác rồi. Nếu nói về văn học và văn chương thì phải định nghĩa chúng rõ ràng một chút:
Văn học: Là bộ môn khoa học dùng ngôn ngữ để trao đổi, diễn đạt, nghiên cứu, hoặc phân tích các hiện tượng văn chương vân vân.
Văn chương: Là sáng tác, xử dụng ngôn ngữ làm phương tiện, chất liệu, để tạo thành các tác phẩm nghệ thuật theo một nội dung nào đó (nên nhớ nội dung là mục đích, không phải là bản chất. Hai loại nghĩa hoàn toàn khác nhau, tại sao lại gom làm một được).
Nếu ta gọi văn chương là một phương tiện giống như những phương tiện khác của văn học và nội dung của chúng sẽ là sự biểu lộ tình cảm, cảm xúc và tư tưởng của con người, và có thể tạo ra những hình tượng thiên nhiên, vạn vật, và thế giới. Nó cũng có thể mang tánh khoa học trong việc đánh giá văn chương là hiên tượng nghệ thuật, trong nghiên cứu đối tượng của chính mình chẳng hạn. Hay dùng tư duy bao gồm các lý thuyết, dụng nguyên tắc, phương pháp mà giải thích hoặc phân tích. Hầu giúp mọi người mở mang tri thức, thấu hiểu rõ ràng hơn về văn học, văn chương đóng vai trò mỹ quan và nâng cao trong đời sống nhân sinh.
Tóm lại văn chương là xử dụng ngôn ngữ để diễn giãi, truyền đạt đến người khác sự tinh-túy-cốt-lõi mà trí thức không làm được. Văn chương mang sứ mạng là phục vụ cho con người cái hay, cái đẹp thông qua ngôn ngữ, những câu chuyện cảm động hơn, những vấn đề được hay ho, tuyệt vời hơn và nhiều nữa thông qua ngôn ngữ từ sáng tác. Bản chất của văn chương là như vậy. Khi con người mượn tánh hấp dẫn của văn chương lồng vào đấy một nội dung như câu chuyện, như quảng cáo, như hoạt động xã hội, chính trị... thì đó là mục đích xử dụng văn chương mà thôi.
Mục đích và bản chất luôn là hai vấn đề khác nhau.

Miên Vũ Thanh